Niet iedereen die macht krijgt, kan deze verantwoordelijkheid aan. Wat kunnen we leren van Nelson Mandela?

‘Macht’ is een neutraal begrip. Het krijgt pas zijn inkleuring als wij er vorm aan geven: macht is een werkwoord! In ons werkzame leven ontwikkelen we in de regel steeds meer macht doordat we groeien in competenties en daardoor in meer verantwoordelijke posities terechtkomen. Het is dan wel belangrijk dat die competentieontwikkeling gelijke tred houdt met die van het karakter. De cultuurfilosoof en theoloog Romana Guardini drukt het mooi uit: ”De macht van de mens wordt steeds groter, maar kan hij deze macht ook met zijn ziel dragen? Kan hij de macht en autoriteit wel aan?’’

 

Scheefgroei en misvorming

Wanneer er sprake is van onbalans en de ontwikkeling van het karakter achterblijft op die competentie, dan loopt de leider het risico op de scheefgroei en misvorming. Het gevolg: arrogantie en machogedrag van leiders die voortdurend op zoek zijn naar status en het altijd beter weten, en mede daardoor onenigheid, wantrouwen en conflict veroorzaken met de mensen om zich heen. Medewerkers zien dat hij bekwaam is, maar weten niet zeker of hij te vertrouwen is.  Ze volgen hem alleen als ze er zelf beter van worden. Ontwikkeling van het karakter is veel moeilijker en heeft ook een langere weg nodig dan competentieontwikkeling.  Het gaat om het ontwikkelen van deugden als dienstbaarheid, discipline, integriteit, respect en zelfbeheersing. Het vergroten van zelfkennis en echt de tijd te nemen voor zelfreflectie zijn de belangrijkste sleutels om te groeien in je karakter.

 

Niet uiterlijk maar innerlijk

In In gesprek met mijzelf van Nelson Mandela schrijft hij dat wij –als we onze vooruitgang beoordelen- de neiging hebben om ons op uiterlijkheden (sociale positie, invloed en rijkdom) te richten. Maar: ”Innerlijke factoren zijn veel belangrijker voor iemands ontwikkeling als menselijk wezen. Eerlijkheid, oprechtheid, eenvoud, bescheidenheid, edelmoedigheid zonder enige bijbedoeling, niet ijdel zijn, klaarstaan om anderen een dienst te bewijzen – kwaliteiten die ieder mens zich makkelijk eigen kan maken – vormen het fundament van iemands geestesleven. Ontwikkeling in zaken van deze aard is onmogelijk zonder serieuze introspectie, zonder jezelf te kennen, je zwakheden en je vergissingen.’’

Van Mandela is bekend dat hij in zijn cel, elke dag voor het slapen, vijftien minuten de tijd nam om na te denken over zijn eigen gedrag. Ik wens onszelf nog vele ‘Mandela-kwartiertjes’ toe.